Przełom drugiej połowy pierwszego tysiąclecia naszej ery to czasy głębokich przemian kulturowych i politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej. To – jak podają zarówno źródła pisane, jak i dane archeologiczne – właśnie wtedy pojawiły się wspólnoty znane dziś jako Słowianie. Dotychczas jednak nauka nie potrafiła jednoznacznie odpowiedzieć, czy ta grupa ludności powstała w wyniku masowych migracji, kulturowego przenikania (słowiańszczenia), czy kombinacji obu tych zjawisk. Złożoność problemu wzmacniają braki w danych genetycznych, zwłaszcza gdyż powszechnie praktykowano kremację, przez co wiele materiału biologicznego do badań się nie zachowało.
Nowa era badań – genom 555 starożytnych osób, 359 ze środowisk słowiańskich
Przełomowy artykuł w prestiżowym czasopiśmie Nature prezentuje analizę całych genomów 555 starożytnych osób, w tym 359 indywidualności związanych ze środowiskami słowiańskimi już od VII wieku n.e.
Wyniki badań są zaskakujące i jednoznaczne: w okresie między VI, a VIII wiekiem miało miejsce przemieszczenie ludności o gigantycznej skali z Europy Wschodniej, które spowodowało zastąpienie ponad 80% lokalnego genotypu na terenach obecnych wschodnich Niemiec, Polski i Chorwacji.
CYNICZNYM OKIEM: Zapomnij o romantycznych wizjach pradawnych plemion koczujących bez przeszkód – Słowianie to produkt epoki migracji, asymilacji, ale też bezlitosnych procesów zastępowania populacji i kulturowej dominacji.
Analiza wykazała znaczną heterogeniczność regionów oraz brak równomiernego mieszania populacji w zależności od płci, co wskazuje na różne modele asymilacji miejscowej ludności autochtonicznej z przybyszami.
Na południu, na przykład na Bałkanach czy południowej Polsce, w większym stopniu dochodziło do powstawania społeczeństw mieszanych (hybrydowych), natomiast na północy doszło w dużej mierze do wycofania się ludności germańskiej, co ułatwiło osiedlenie się nowych grup słowiańskich niemal bez zbytniego mieszania się.
Przemiany genetyczne zbiegają się z pojawieniem się nowej kultury materialnej znanej jako Praga-Korczak, która odzwierciedlała również różnice językowe i kulturowe.
To wskazuje, że nie chodziło tylko o „słowiańszczenie”, czyli adaptację kultury, ale o rzeczywistą migrację nowych ludów, które przyniosły zmianę pokoleniową.
Ciekawostka z epoki brązu – możliwa re-emigracja
Analizy genetyczne wykazują intrygujący paradoks – populacja z terenu dzisiejszej Polski z późnej epoki brązu była genetycznie bardziej zbliżona do średniowiecznej populacji słowiańskiej niż do ludności z okresu epoki żelaza, kiedy obszar zasiedlony był przez germańskie grupy pochodzące z terenów Skandynawii.
Może to sugerować proces re-emigracji lub powrotu populacji wywodzących się ze starszych grup, zanim nastąpiły nowe migracje germańskie, co znakomicie komplikuje klasyczną narrację historyczną.
CYNICZNYM OKIEM: Dramaty etniczne sprzed tysiącleci zaskakują złożonością, której dziś nie oddałby żaden film sensacyjny – zagonieni ludzie, uciekający, wracający, asymilujący się i przepuszczający geny przez sito historii.
Polska i Słowiaństwo – genetyczne podłoże narodu
W świetle nowych badań Słowianie wyłonili się na pograniczu obecnej Ukrainy i Białorusi, około trzeciego do pierwszego tysiąclecia p.n.e., z dwóch głównych populacji indoeuropejskich: bałtyckiej i czarnomorskiej. Ta ostatnia zawierała znaczący komponent neolitycznych Europejczyków, co wskazuje na głębokie korzenie europejskie tej grupy.
Nowe odkrycia genetyczne oraz archeologiczne wskazują na to, że Słowianie to efekt wielkoskalowych i dynamicznych ruchów ludności, które zatarły dawną strukturę genetyczną wielu obszarów Europy Środkowej i Wschodniej.
To złożony proces, który łączy migracje, asymilację i tworzenie nowych kultur i języków. Polska, jako jedno z kluczowych państw na wschodnim pograniczu historii Europy, jest nierozerwalnie związana z tą historią zmian i przeobrażeń.
Fascynujący obraz Słowian pokazuje, jak przeszłość wpływa na naszą tożsamość i rozumienie korzeni, a także podkreśla, że historia narodów to historia ruchu, przemian i nieustannych procesów adaptacji – a nie statyczna opowieść o „czystej krwi” i niezmienności.
CYNICZNYM OKIEM: To, co nazywamy „narodowością”, to często efekt przypadkowych zbieżności migracyjnych i społecznych – i warto o tym pamiętać, gdy ktoś próbuje zamknąć nas w ciasnych ramach „prawdziwego pochodzenia”.
Bo prawda jest znacznie bardziej złożona – i fascynująca.
