W świecie roślin, których różnorodność sięga milionów gatunków, istnieje zdumiewająca zasada – ponad 90 procent roślin na naszej planecie współżyje ściśle z grzybami. To fascynujące połączenie, zwane mikoryzą, odgrywa rolę dla życia roślin niczym tlen dla atmosfery: dostarcza składników i chroni, umożliwiając rozwój i przetrwanie w skrajnie różnych warunkach.
Mikoryza – symbiotyczna siła życia
Prof. Marc-André Selosse, wybitny mykolog i biolog z Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu oraz Uniwersytetu Gdańskiego, bada ten fenomen od wielu lat. Tłumaczy, że mikoryza to związek pomiędzy siecią korzeni roślin i ogromną, mikroskopijną grzybnią.
- Rośliny dostarczają cukry wytworzone w procesie fotosyntezy,
- natomiast grzyby umożliwiają roślinom pobieranie wody oraz soli mineralnych, których bez tego związku – zwłaszcza fosforu i azotu – nie mogłyby efektywnie pozyskać.
- Mikoryza chroni również rośliny i grzyby przed patogenami oraz toksynami.
Storczyki – mistrzowie symbiozy
Szczególnym przykładem są storczyki (orchidee). Ten niezwykły rodzaj roślin, obejmujący ponad 30 tysięcy gatunków i w większości rosnący na innych roślinach jako epifit, nie może istnieć bez swoich partnerskich grzybów.
- Nie odkryto dotąd żadnego storczyka, którego korzenie nie byłyby skolonizowane przez grzyby.
- W naturze storczyki wykonują fotosyntezę, ale ze względu na ubogie światło w ich środowisku uzupełniają składniki odżywcze dzięki grzybni.
- Nasiona storczyków pozbawione własnych zapasów odżywczych kiełkują wyłącznie w obecności grzybów, które dostarczają im węgla i mikroelementów.
- Istnieją też gatunki całkowicie pozbawione chlorofilu, które są wręcz pasożytami korzystającymi z grzybów jako jedynego źródła pożywienia.
Mikroświat grzybów: od gleby po skórę
Grzyby obecne są niemal wszędzie – w glebie, wodzie, a także jako część organizmów żywych, nawet ludzkiej mikroflory skóry. Przykład stanowią grzyby rodzaju Malassezia, które naturalnie chronią przed patogenami, tworząc biofilm i wydzielając antybiotykopodobne substancje, jak kwasy tłuszczowe działające m.in. na gronkowce.
Grzyby są także jedynymi organizmami na Ziemi potrafiącymi skutecznie rozkładać ligninę – złożony i twardy polimer stanowiący podstawę drewna. Dzięki produkcji wolnych rodników potrafią „rozbić” ten związek i tym samym recyklingować materię organiczną, co inne organizmy traktują jak nie do strawienia.
Genetyka i tajemnice grzybów
Choć formalnie opisano około 150 tysięcy gatunków grzybów, w rzeczywistości ich liczba jest szacowana na 30 do 50 milionów – wielu z nich ani nie znamy, ani odpowiednio nie zbadaliśmy, zwłaszcza organizmów morskich. Dzięki nowoczesnym technikom sekwencjonowania DNA naukowcy odkrywają coraz to nowe gatunki i ich unikalne interakcje z otoczeniem.
CYNICZNYM OKIEM: Grzyby, choć nieco zapomniane i często niedoceniane, są niemal niewidzialnymi gwiazdami biosfery. Ich cicha dominacja i złożone relacje z roślinami tworzą fundament życia na Ziemi – taki, o którym mało kto mówi, ale bez którego dziś nie mielibyśmy czym oddychać i co podziwiać.
Mikoryza – tajemnica sukcesu przyrody
W związkach mikoryzowych grzyby i rośliny tworzą symbiotyczny duet:
- Rośliny wzbogacają grzyby w glukozę,
- Grzyby znacząco zwiększają powierzchnię chłonną korzeni (do nawet 1000 razy),
- Ułatwiają pobieranie wody, magnezu, potasu, żelaza, miedzi, cynku i innych substancji niezbędnych do życia.
Te dwustronne relacje są tak ważne, że szacuje się, że bez mikoryzy około 80% roślin nie przeżyłoby swoich naturalnych środowiskach.
Adaptacja zamiast inteligencji
Zaawansowane badania prof. Selosse pokazują, że nawet czarne trufle, nazywane „diamentami” świata grzybów, są częścią wyjątkowych relacji genetycznych i ekologicznych, gdzie każdy owocnik ma „matkę” i „ojca” w postaci różnych typów grzybni i zarodników. Było to do niedawna nie do pomyślenia, a teraz znamy już detale, które mogą prowadzić do zwiększenia hodowli tych cennych grzybów.
Choć grzyby wykazują niewiarygodne możliwości przystosowawcze i różnorodność, terminy typu „inteligencja” lepiej zastąpić określeniem „adaptacja”. Grzyby są mistrzami ewolucji, które przez miliony lat wykształciły zdolności przetrwania i zajmowania nisz ekologicznych.
Symbioza grzybów i roślin to bezprecedensowy przykład współpracy w naturze, który zapewnia życie miliardom organizmów na Ziemi.
Zrozumienie tych niezwykłych związków nie tylko wzbogaca naszą wiedzę o biosferze, ale może inspirować nowe technologie w rolnictwie, medycynie i ochronie środowiska. Jest to świat mikroskopijnych cudów – których ogrom może zmieniać życie na nieskończoną skalę.
